Суброгация тәртібімен соманы өндіріп алу туралы
Талап – арыздар соттылықтың жалпы ережелері бойынша-жауапкердің орналасқан жері бойынша қойылады.
Тараптардың құқықтық қатынастары сақтандыру шартынан және зиян келтіру фактісінен туындайды. Даудың мәні сақтандыру төлемінің сомасы шегінде шығындарды өндіріп алу болып табылады. Талап қоюдың негізі, әдетте, жауапкердің кінәлі әрекеттері нәтижесінде сақтанушыға зиян келтіру фактісі, сақтандыру компаниясының сақтанушының немесе пайда алушының пайдасына сақтандыру төлемін жүзеге асыруы болып табылады.
Іске қатысушы тұлғалар сақтандыру компаниясы және сақтанушыға зиян келтіргені үшін кінәлі тұлға болып табылады.
Үшінші тұлға ретінде мүліктік сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемін алған сақтанушыны тарту керек, өйткені АК-нің 840-бабының 4-тармағына сәйкес егер сақтанушы (сақтандырылушы) сақтандырушы өтеген залалдар үшін жауапты тұлғаға өзінің талап ету құқығынан бас тартса немесе бұл құқықты жүзеге асыру сақтанушының (сақтандырылушының) кінәсінен мүмкін болмаса, сақтандырушы босатылады сақтандыру төлемін толық немесе тиісті бөлігінде жүзеге асырудан және артық төленген соманы қайтаруды талап етуге құқылы.
Анықталатын және дәлелденетін фактілер.
Сақтанушыға зиян келтіру фактісін, оның мөлшерін, зиян келтірушінің кінәсін, мүліктік сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемін жүзеге асыру фактісін және осы төлемнің мөлшерін дәлелдеу қажет.
Құқық қорғаушылар кейде "суброгация" және "регресс"ұғымдарын ауыстырады. АК-нің 933-бабына сәйкес басқа адам (қызметкер еңбек (қызметтік, лауазымдық) міндеттерін атқарған кезде, көлік құралын басқаратын адам және т.б.) келтірген зиянды өтеген адам, егер заң актілерінде өзгеше мөлшер белгіленбесе, осы адамға төленген өтемақы мөлшерінде кері талап (регресс) жасауға құқылы. Бұл норма АК-нің 917-бабы 1-тармағының ережесін дамыту болып табылады, оған сәйкес заңнамалық актілерде зиянды өтеу міндеті, мысалы, жұмыс берушіге зиян келтіруші болып табылмайтын адамға жүктелуі мүмкін. Бұл жағдайда мұндай адамның себеп берушіге регрессиялық (кері) талап ету құқығы туралы жалпы ереже қолданылады.
Азаматтық кодекстің 921-бабына сәйкес заңды тұлға не азамат өзінің қызметкерінің еңбек (қызметтік, лауазымдық) міндеттерін атқару кезінде келтірген зиянын өтейді. Содан кейін жұмыс беруші өз қызметкеріне талап қоя алады және бұл қатынастар еңбек заңнамасымен реттелетін болады. Регрессиялық талап ету құқығы міндеттерді ынтымақты борышкерлердің бірі атқарған кезде де туындайды (АК 289-бабының 2-тармағы).
"Суброгация" ұғымы сақтандыру шарттарынан туындайтын міндеттемелерде ғана қолданылады және сақтанушының шығындарды өтеу құқығын сақтандырушыға көшуді білдіреді. Суброгация-бұл несие берушінің зиян келтіруден туындаған бұрыннан бар міндеттемедегі өзгерісі. Ал регрессия кезінде бұрыннан бар міндеттемеде тұлғаның өзгеруі болмайды, бірақ жаңа міндеттеме пайда болады және регрессиялық талап бастапқы міндеттемеге қарағанда басқа ережелер бойынша жүзеге асырылады.
Мысал.
Сақтандыру компаниясы сотқа АК-нің 840-бабының талаптарына сәйкес суброгация тәртібімен төленген соманы өндіріп алу туралы талап арызбен жүгінді. Өз талаптарын негіздеу үшін Талапкер 2013 жылғы 7 қазанда сақтандыру компаниясы мен Ш.арасында CHEVROLET Malibu Ltz маркалы кепілді автокөлік құралын (бұдан әрі – даулы автокөлік) ерікті сақтандыру шарты жасалғанын атап өтті. Сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сомасы 5 389 103 теңгені құрады. Пайда алушылар: 1 кезек – несие берешегінің қалдығы шегіндегі Банк, 2 кезек – Ш. сақтандыру төлемі сомасы мен сақтандыру жағдайы басталған кездегі қайтарылмаған қарыз сомасы арасындағы айырма шегінде.
С., 2014 жылғы 28 сәуірде "Lada" маркалы автокөлік құралын басқара отырып, даулы автокөлікпен соқтығысуға жол берді, бұл көлік құралдарына материалдық зиян келтірумен зақым келтірді.
Мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының заңды күшіне енген қаулысымен с.әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 468-бабының бірінші бөлігі бойынша (істі қарау кезінде қолданыста болған) кінәлі деп танылды. Бағалау туралы есепке сәйкес апаттық емес жағдайдағы нарықтық тәсілмен айқындалған даулы автомашинаның құны 4 852 371 теңгені құрады, оның 1 126 200 теңгесін жауапкердің сақтандыру компаниясы Төлеген. Сақтандыру компаниясы 2014 жылғы 21 шілдеде пайда алушы – Банкке 2 259 812 теңге мөлшерінде сақтандыру сомасын, яғни сақтандыру компаниясы жауапкер С. төлегеннен кейін өтелмеген соманы төледі, осыған байланысты сақтандыру АК-нің 924 және 840-баптарының талаптарына сәйкес компания суброгация тәртібімен төленген соманы өндіріп алу туралы С. - ға талап-арызбен сотқа жүгінді.
Бірінші сатыдағы сот талапты қанағаттандырды. Бұл ретте сот өзінің шешімін мүліктік сақтандыру шарты бойынша сақтандыру компаниясы пайда алушының пайдасына сақтандыру төлемін жүзеге асырды деп уәждеді, сондықтан АК-нің 840-бабына сәйкес шығындар үшін жауапты тұлғаға суброгация тәртібімен талаптар қоюға құқығы бар. Мұндай адам жауапкер С. болып табылады, оның кінәсінен ЖКО орын алды. Апелляциялық сатыдағы сот сот шешімінің күшін жойды, сақтандыру компаниясының талабынан бас тарту туралы жаңа шешім шығарды. Апелляциялық саты зиянды өтеген адамның регрессиялық талап ету құқығы туралы АК-нің 933-бабына сілтеме жасады. Бұдан басқа, сот "көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" Заңның 28-бабының 1-тармағына сілтеме жасап, онда сақтандыру төлемін жүзеге асырған сақтандырушының төленген сома шегінде сақтанушыға (сақтандырылушыға) кері талап қоюға құқығы бар негіздердің тізбесі көзделген.
Бұл ретте норма сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы көлік құралы иесінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шарты бойынша қатынастарды реттейді. Мысалы, көлік құралының иесі мас күйінде ЖКО жасаған. Ол өзінің жауапкершілігін сақтандырған сақтандыру компаниясы жәбірленушіге сақтандыру сомасын төлеуге міндетті, бірақ содан кейін сақтанушыға кері талап қоюға құқылы.
Бұл жағдайда талапкер-сақтандыру компаниясы-жауапкермен шарттық қатынастарда болмайды. Ол мүліктік сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемін жүзеге асырды және оған сақтанушының зиян келтірген адамға деген талап қою құқығы берілді. Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқаларының апелляциялық сатыдағы қаулысының күші жойылды, бірінші сатыдағы соттың шешімі күшінде қалды.
Талап арызға қоса берілетін негізгі құжаттардың тізбесі
АІЖК-нің 149-бабының талаптарына сәйкес, оның ішінде талапкер өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар:
- сақтандыру шарты;
- мүліктік сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемін жүзеге асыру фактісін растайтын құжаттар;
- сақтанушыға зиян келтіргені үшін жауапкердің кінәсін растайтын құжаттар
Істерді қарау және шешу кезінде қолдануға жататын заңдар
АК 840-бабы.
"Туроператор мен турагенттің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" Заңның 19-бабының 2-тармағы;
"Жеке нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы"Заңның 20-бабының 2-тармағы;
"Аудиторлық ұйымдардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы"Заңның 20-бабының 2-тармағы;
"Тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы" Заңның 23-бабының 2-тармағы;
"Көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы"Заңның 28-бабының 3-тармағы.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды.
Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
